دارالترجمه رسمی، به معنای ترجمه اسناد و مدارکی است که دارای بار حقوقی، قانونی یا دولتی هستند و باید توسط مترجمان مورد تأیید مراجع ذی‌صلاح انجام گیرد. این نوع ترجمه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا در فرآیندهای مهاجرتی، حقوقی، آموزشی و اقتصادی نقش کلیدی ایفا می‌کند. دارالترجمه رسمی به عنوان نهادی که ارائه‌دهنده این خدمات است، جایگاه مهمی در ساختار اداری و بین‌المللی کشورها دارد. بررسی تاریخچه دارالترجمه رسمی، ما را با تحولات حقوقی، زبانی و فرهنگی هر جامعه در تعامل با جهان خارج آشنا می‌سازد.

شکل‌گیری دارالترجمه رسمی در ایران

• دوران قاجار

در ایران، نخستین جرقه‌های تأسیس نهادهای ترجمه‌ای به دوران قاجار بازمی‌گردد، زمانی که با توسعه روابط دیپلماتیک و تجاری با اروپا، نیاز به ترجمه اسناد حقوقی و سیاسی احساس شد. مترجمان دربار، معمولاً از اقلیت‌های مذهبی یا تحصیل‌کردگان خارج از کشور بودند که به ترجمه مکاتبات رسمی با سفارتخانه‌ها و شرکت‌های خارجی می‌پرداختند.

• دوران پهلوی

در دوره رضاشاه پهلوی، با نوسازی ادارات و شکل‌گیری ساختارهای قانونی مدرن، مترجمان رسمی برای ترجمه اسناد مربوط به مهاجرت، تحصیل، شرکت‌ها و معاملات بین‌المللی به کار گرفته شدند. در این دوره، اداره مترجمان رسمی تحت نظارت وزارت دادگستری تشکیل شد. مترجمان رسمی می‌بایست آزمون تخصصی داده و مجوز دریافت می‌کردند.

• پس از انقلاب اسلامی

پس از انقلاب ۱۳۵۷، ساختار نظارتی دارالترجمه‌های رسمی تغییراتی یافت. اداره امور مترجمان رسمی به قوه قضائیه منتقل شد و روند صدور پروانه مترجمی رسمی با سخت‌گیری و ضوابط دقیق‌تر ادامه یافت. مترجمان رسمی موظف به رعایت اصول اخلاقی، رازداری و تبعیت از نمونه‌های ترجمه مصوب شدند.

وظایف و جایگاه دارالترجمه رسمی

دارالترجمه رسمی، مکانی است که ترجمه اسناد رسمی از جمله شناسنامه، گذرنامه، گواهی‌نامه تحصیلی، مدارک دادگاهی، احکام قضایی، قراردادهای تجاری و غیره در آن انجام می‌شود. این ترجمه‌ها پس از تأیید توسط مترجم رسمی و مهر و امضا، قابلیت ارائه به سفارت‌ها، دانشگاه‌ها و نهادهای دولتی داخلی و خارجی را دارند.

مترجمان رسمی در ایران باید در آزمون جامع قوه قضائیه شرکت کرده، مدرک معتبر زبانی داشته باشند و پس از تأیید صلاحیت علمی و اخلاقی، پروانه تأسیس دارالترجمه دریافت کنند

تحولات نوین در حوزه دارالترجمه رسمی

در دهه‌های اخیر، با توسعه فناوری اطلاعات، دارالترجمه‌های رسمی نیز دچار تغییرات چشم‌گیری شده‌اند. برخی از تحولات عبارتند از:

• الکترونیکی شدن فرایند ترجمه رسمی: امروزه در ایران بخشی از فرآیند ثبت سفارش و استعلام ترجمه رسمی از طریق سامانه سنام (سامانه نظارت بر امور مترجمان رسمی) انجام می‌شود.

• افزایش تعامل بین‌المللی: با رشد مهاجرت، تحصیل در خارج و تجارت فرامرزی، تقاضا برای ترجمه رسمی افزایش یافته و استانداردسازی آن اهمیت بیشتری یافته است.

• گسترش زبان‌های مورد ترجمه: در گذشته تمرکز بیشتر بر زبان‌های انگلیسی، فرانسه و عربی بود، اما امروزه زبان‌هایی مانند آلمانی، ترکی استانبولی، چینی و روسی نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند.

تاریخچه دارالترجمه رسمی در ایران و جهان، نشان‌دهنده پیوند عمیق میان زبان، قانون و سیاست است. با توسعه جهانی‌ شدن، نقش دارالترجمه رسمی نه‌تنها کم‌رنگ نشده، بلکه اهمیت آن در ساختار اداری و اقتصادی کشورها بیش از پیش نمایان شده است.